Loes

Videokunst prikkelt dialoog

MAASTRICHT – Op 1 december 2016 opent ‘Life of Ornament’, een videoprojectie op het Eiffelgebouw in Maastricht met werk van kunstenaars Persijn Broersen & Margit Lukács. Terwijl de voormalige monumentale keramiekfabriek wordt gerestaureerd, komen op het doek dat de steigers omspant aan beide zijden van het gebouw de befaamde drukdecors van de Sphinx en Société Céramique tot leven. “Door de continue verandering van de decors krijg je ‘tussenbeelden’ en daar is dit werk op z’n mooist. Maar misschien ga je ook wel anders kijken naar het servies van je oma,” vertelt Bart van den Boom, die met zijn Viewmaster Projects dit project heeft bedacht en gerealiseerd.

Vernieuwend en eigentijds

Viewmaster Projects heeft sinds haar oprichting in 2010 al een dozijn videokunstprojecten op haar naam staan. Maar de basis voor het concept legt Van den Boom in 2004 als hij nog werkzaam is als curator van de Stadshal in Centre Céramique. De EU staat op het punt van de uitbreiding met tien nieuwe lidstaten en Van den Boom is gevraagd hier in een tentoonstelling aandacht aan te besteden. “De oorspronkelijke vraag van de gemeente was kunstenaars de grote ramen van de Stadshal te laten beschilderen, maar ik vond dit zo stereotyperend. Videokunst leek me veel spannender. Ik wilde aantonen dat de nieuwe lidstaten geen achtergestelde landen waren en dat er veel jonge kunstenaars met nieuwe digitale technieken eigentijds werk maakten. Ze vertelden met bewegend beeld iets over de politieke en sociale veranderingen in hun land. Zowel gerenommeerde kunstenaars als jonge talenten maakten gebruik van video en het leek me interessant dit juist in de openbare ruimte te tonen.”

Uit de Black Box

Het resultaat destijds is een tentoonstelling met 19 werken die op verschillende plekken ’s avonds in de etalages aan de Avenue Céramique en op Plein 1992 te zien is. De videokunst tonen in de openbare ruimte biedt voor Van den Boom een compleet nieuw perspectief. “Je haalt het werk uit de zogeheten White Cube, of in het geval van videokunst Black Box, van het museum. Daarmee krijgt het kunstwerk een andere lading en een rijkere betekenis. Een video waarin een vrouw in Slovenië met marmelade haar tegeltjes in de keuken opnieuw plakt, die wordt vertoond naast sterrenrestaurant Beluga, krijgt een extra laag die je in een museum niet kunt bewerkstelligen.”

Confrontatie en dialoog

Door de tentoonstelling te laten zien in de openbare ruimte, worden de videokunstwerken niet alleen gezien door bezoekers, maar ook door bewoners en toevallige passanten. “Juist die confrontatie vind ik interessant. Er ontstaan andere gesprekken tussen mensen, want je reflecteert meteen op wat je ziet. Dit doe je toch minder snel in de donkere Black Box van een museum, waar je niet ziet wie er naast je zit.”

Mensen gaan volgens Van den Boom ook anders naar een straat kijken. “Het staatbeeld is ’s avonds anders dan overdag. Doordat je naar videokunst in plaats van commercie in de etalages of ramen kijkt, bekijk je de omgeving ook met andere ogen.” Hij heeft soms wel te maken met negatieve reacties, vooral van omwonenden die het geluid van een videowerk onprettig vinden. Maar daartegenover staan veel meer positieve reacties. “Zo vertelde een man dat hij dagelijks zijn hond uitliet en elke dag een ander werk koos dat hij bekeek. Hij vond het echt jammer toen de tentoonstelling was afgelopen.”

Betekenisvolle relatie

Als Van den Boom in 2010 voor zichzelf begint als curator en tentoonstellingsmaker, weet hij één ding zeker. Naast ‘gewone’ tentoonstellingen maken voor musea, wil hij meer videokunstprojecten realiseren in de openbare ruimte. In steeds een ander stadsdeel van Maastricht realiseert hij een tentoonstelling die thematisch ook steeds een relatie aangaat met de betreffende plek. “Paraphrasing Babel toonde bijvoorbeeld werk waarbij taal, spraak en spraakverwarring centraal stond. Heel interessant in deze grensstreek, waar verschillende talen maar ook het dialect een belangrijke rol speelt.”

In de afgelopen zes jaar organiseert Van den Boom vier verschillende videokunsttentoonstellingen in de openbare ruimte in Maastricht. Bij drie van die projecten gaat hij ook een verbinding aan met een andere stad en is een deel van de tentoonstelling te zien in Hasselt, Heerlen en Rotterdam. “Ik maak het mezelf niet gemakkelijk en ben steeds op zoek naar een nieuwe uitdaging. Ondanks dat de technische basis hetzelfde blijft, is het elke keer een zeer intensief traject. Je vraagt veel goodwill van bewoners en ondernemers om hun etalage of raam een aantal weken beschikbaar te stellen.”

360° BRNDWR

Tentoonstellen in een museum is veel gemakkelijker, alle condities zijn er immers al geschikt. Toch blijft de openbare ruimte Van den Boom fascineren. “Ik woon vlakbij de voormalige Brandweerkazerne en fiets er elke dag langs. Ik wist in 2014 dat de gemeente bezig was met de herontwikkeling van het gebouw. Zeker die toren met daarop de glazen verdieping is natuurlijk uniek. Het leek me geweldig kunstenaars speciaal voor deze mooie plek ruimtelijke videowerken te laten ontwikkelen.”

Zo ontstaat het project 360° BRNDWR, dat inmiddels aan de derde editie toe is en een vierde start volgend jaar. Elke kunstenaar gaat op een andere manier een relatie aan met de karakteristieke toren en geeft met een eigen beeldverhaal een andere betekenis aan deze toren. “Dit project laat heel mooi zien hoe je met ‘time-based media’ nieuwe verhalen kunt vertellen op plekken met zoveel historie.”

Iconische aantrekkingskracht

Met kunstenaars Persijn Broersen en Margit Lukács heeft hij de tweede editie in de brandweertoren ontwikkeld. “We bleken alle drie een fascinatie voor het verleden van de Sphinx te delen. Voor de brandweertoren waren de oude foto’s of het aardewerk geen geschikt werkmateriaal. Maar nieuwe werken ontwikkelen met het erfgoed van de Sphinx bleef me bezighouden. Bovendien inspireert zo’n prachtig icoon als het Eiffelgebouw natuurlijk. Ik wilde niet de geijkte foto’s van arbeiders aan de poort en luchtfoto’s van het terrein tonen. Die kent de gemiddelde Maastrichtenaar wel. Toen ik tijdens mijn onderzoek de mappen met ornamenten in het archief van SHCL zag, wist ik dat we iets bijzonders te pakken hadden. En dat het bovendien iets was waar deze twee kunstenaars in geïnteresseerd zouden zijn.”

Meer dan decoratie

Broersen en Lukács doen op basis van de ornamenten beeldend onderzoek en het resultaat bestaat uit twee videowerken; één waarin de florale drukdecors centraal staan en één met de landschappelijke motieven. Het werk is volgens Van den Boom veel meer dan alleen het decoratieve van de statische ornamenten die destijds de schoteltjes, kopjes, borden en theepotten sierden. “Door de continue beweging van de ornamenten ontstaan steeds nieuwe beelden, dat is de kern van het werk en dit maakt het eigentijds. Het is tegelijkertijd een eerbetoon aan de eerste maakindustrie van Nederland én het laat de verheerlijking uit die tijd zien van de Aziatische beeldtaal en idyllische taferelen uit het Midden-Oosten. Nu overheerst de angst voor deze culturen, op deze manier zit een subtiele politieke boodschap in de werken.”

Toch vindt Van den Boom het geen probleem als niet iedere bezoeker dit herkent in de projecties. “Als passanten even stilstaan en worden betoverd door de traag bewegende beelden, is het ook geslaagd.” De opening van Life of Ornament moet nog plaatsvinden, maar Van den Boom is in zijn hoofd al bezig met de toekomst. “De cross-over tussen cultureel erfgoed en videokunst vind ik zeer interessant. Ik heb al een goed plan voor een volgende editie!”

Noot – De opening van Life of Ornament vindt plaats op donderdag 1 december om 20.00 uur. Daarna zijn de videowerken te zien tot 30 april 2017, iedere avond van 19.00 tot 24.00 uur. Meer info op www.viewmaster-projects.com.